ของดี ณ เมืองแพร่

 

 

 

 

 

 

 

ผ้าหม้อฮ่อม "Mohom fabric"

 

หม้อห้อม หรือ ม่อฮ่อม เป็นผ้าพื้นเมือง ที่ทำจากผ้าฝ้าย มีสีน้ำเงินเข้ม ได้จากการย้อมด้วย ต้นห้อมที่ให้สีธรรมชาติสวยงาม   คำว่า “หม้อห้อม” เป็นภาษาพื้นเมืองภาคเหนือ เกิดจากรวมคำว่า “หม้อ กับ ห้อม” ซึ่งคำว่าหม้อ หมายถึงภาชนะอย่างหนึ่งที่ให้บรรจุน้ำหรือของเหลวต่างๆ ส่วนคำว่า ห้อม หมายถึงพืชล้มลุกชนิดหนึ่งในตระกูลคราม เรียกว่า ต้นห้อม คำว่า หม้อห้อม สามารถเขียนได้หลายแบบ เช่น ม่อฮ่อม ม่อห้อม หม้อฮ่อม หม้อห้อม ทุกคำล้วนมีความหมายที่เหมือนกัน     จังหวัดแพร่เป็นแหล่งกำเนิดของผ้าหม้อห้อม ความเป็นมาของผ้าหม้อห้อมเกี่ยวข้องกับประวัติของบ้านทุ่งโฮ้ง ซึ่งเป็นแหล่งผลิตผ้าหม้อห้อมแหล่งใหญ่ที่สุดและมีชื่อเสียงที่สุดของจังหวัดแพร่ ชาวบ้านทุ่งโฮ้งเป็นกลุ่มชนที่มีเชื้อสายลาวพวน ซึ่งได้อพยพเข้ามาอยู่ที่บ้านทุ่งโฮ้งนานแล้ว  และได้นำเอาวัฒนธรรมการทอผ้าและการย้อมผ้า โดยใช้ต้นและใบห้อมมาย้อม  ทำให้ผ้าฝ้ายเกิดเป็นสีครามหรือสีกรมท่า  ซึ่งเป็นการย้อมแบบดั้งเดิม แต่ไม่มีหลักฐานการบันทึกว่า เริ่มทำกันมาตั้งแต่เมื่อไหร่ 

 

เอกลักษณ์ของผ้าหม้อเมืองแพร่ 

ชาวเหนือโดยทั่วไปรู้จักผ้าหม้อห้อมเมืองแพร่กันเป็นอย่างดีและนิยมใช้อย่างแพร่หลาย เนื่องจากเป็นผ้าฝ้ายที่มีความทนทาน เนื้อผ้ามีน้ำหนักเบา ทำให้สวมและใส่สบายไม่ร้อนเกินไป เมื่อสวมใส่ทำงานในไร่นาแล้วนำมาซักยังคงดูสะอาด คนทุกวัยจึงสามารถใช้ได้ นอกจากนี้เสื้อผ้าหม้อห้อมยังเป็นผ้าที่ดูแลรักษาง่าย อีกครั้งราคาไม่แพงเกินไป สามารถใส่ได้ในหลายโอกาส 

วัตถุดิบและส่วนประกอบ1. น้ำด่างเข้มข้น (น้ำขี้เถ้า) 2. ห้อมเปียกหรือครามเปียก 1 ลิตร3. น้ำซาวข้าว 2 ลิตร (ข้าวเหนียว) 4. ปูนขาว 300 กรัม5. น้ำมะขามเปียก 200 มิลลิตร6. โอ่งหรือหม้อขนาดใหญ่ ใช้สำหรับผสม (ก่อ) น้ำห้อม

 

ขั้นตอนการจัดเตรียมวัตถุดิบ 
1. การทำสีย้อมผ้าจากต้นห้อม นำลำต้นและใบของต้นห้อม มามัดแช่น้ำไว้ในถัง หรือโอ่งน้ำขนาดใหญ่ จนต้นและใบเน่าได้ที่ น้ำที่ได้จะเป็นสีครามเข้ม นำปูนขาวมาผสม ตีจนเป็นฟองให้เข้ากัน แล้วกรองน้ำออกจะได้สีย้อมสีครามเข้ม

 

2. การทำน้ำครามเราน้ำปีบมาใส่ขี้เถ้าแล้วจากนั้นนำน้ำมาใส่จนเต็มถังแล้วเจาะรูให้น้ำไหลออกจากนั้นนำถังเปล่ารองน้ำด่างที่ได้จากการกรองน้ำขึ้เถ้า นำน้ำด่างที่ได้มาใช้เป็นตัวละลายสีครามที่ได้จากการหมักต้นห้อม เทน้ำด่างใส่โอ่ง หรือหม้อใบใหญ่ แล้วเทน้ำครามตาม จากนั้นใส่ปูนขาวพอประมาณแล้วคนให้เข้ากัน จะได้น้ำครามที่พร้อมสำหรับการนำผ้ามาจุ่มลงในโอ่ง

 

3.การทำน้ำครามร้อน เป็นขั้นตอนการทำหลังจากการย้อมเย็น น้ำกะทะตั้งไฟ ใส่น้ำ เมื่อน้ำเดือด เทน้ำครามที่ได้จากการหมักต้นคราม ประมาณ 1/2 ลิตร ใส่กะทะ คนให้เข้ากัน จะได้น้ำครามที่พร้อมสำหรับการย้อมที่ผิวผ้า 

 

4. การต้มแป้งมัน ก่อนทำการรีด นำแป้งมันสำปะหลัง ผสมกับน้ำ คนให้เข้ากัน แล้วนำมาตั้งไฟ เมื่อน้ำต้มแป้งเดือดจากนั้นเทใส่กะละมัง

ขั้นตอนการทำเสื้อผ้าหม้อห้อม
1.นำผ้าฝ้ายสีขาว ( ผ้าดิบ) ตัดเย็บตามแบบที่ต้องการให้เรียบร้อย หรือ อาจตัดผ้าเป็นผืนก็ได้จากนั้น นำไปแช่ในโอ่งหรือถังน้ำสะอาดธรรมดา เพื่อให้แป้งที่ติดมากับเนื้อผ้าหลุดออกหมด จากนั้นนำผ้ามาตากแดดให้แห้ง

 

2.นำผ้าดิบแห้งหมาดๆ มาใส่ตะกร้า แล้วแต่ความใหญ่ของตะกร้า นำตะกร้าจุ่มลงในโอ่งที่บรรจุสีย้อมที่เตรียมไว้แล้ว สวมถุงมือยางขยำผ้า ถ้าไม่ขยำจะทำให้สีของเนื้อผ้าไม่สม่ำเสมอ จากนั้นนำผ้าที่ขยำเสร็จ มาผึ่งแดดไว้จนหมาด นำผ้าที่ตากไว้ซึ่งแห้งหมาดๆ มาทำซ้ำอย่างเดิมอีกประมาณ 5 ครั้ง จนสีผ้าเป็นสีครามเข้ม การย้อมซ้ำหลายครั้งมีข้อดี คือ สีครามที่ย้อมจะติดผ้าทั่วผืน สีเสมอกัน และสีที่ย้อมจะติดทนนาน 
 
3. เมื่อผ้าที่ผ่านกระบวนการย้อมเย็นไปแล้ว 6 ครั้ง แห้งหมาดๆ ก็นำผ้ามาผ่านกระบวนการย้อมร้อน ( การเอาผ้าไปต้ม ) ใส่ผ้าลงในกระทะจำนวนพอประมาณ แล้วใช้ไม้พาย คนให้ผ้าเข้ากับน้ำประมาณ 15-20 นาที จากนั้นจึงนำผ้าไปผึ่งแดดให้แห้งหมาดๆ

 

4.นำผ้าที่แห้งหมาดๆ มาพรมน้ำให้ทั่ว แล้วมาทำกระบวนการรีดด้วยเตารีดแบบถ่าน  และให้ได้ความร้อนคงที่

 

ขั้นตอนการทอผ้า

1.  ทำการสืบเส้นด้ายยืนเข้ากับแกนม้วนด้ายยืน แล้วร้อยปลายด้ายแต่ละเส้นเข้าในตะกอแต่ละชุดให้เรียบร้อย

2.  นำเส้นด้ายยืนสอดเข้าไปในฟันหวีหรือฟืมแต่ละช่อง ฯ เรียงลำดับตามความกว้างของหน้าผ้า แล้วจัดเส้นยืนให้อยู่ห่างกันตามความละเอียดของผ้าฝ้าย

3.  ต้องดึงปลายเส้นด้ายยืนทั้งหมดให้ม้วนเข้ากับแกนม้วนผ้าอีกด้านหนึ่ง พร้อมกับปรับความตึงและหย่อนให้พอเหมาะ แล้วก็กรอเส้นด้ายเข้ากระสวยเพื่อใช้เป็นด้ายสำหรับ “พุ่ง”

4.  เมื่อเตรียมความพร้อมให้กับกี่กระตุกตามข้อ 1, 2 และ 3 แล้วจะเริ่มเข้าสู่การทอผ้าฝ้าย

5.  เริ่มการทอโดยกดเครื่องแยกหมู่ตะกอ เส้นด้ายยืนชุดที่ 1 จะถูกแยก ออกและเกิดช่องว่าง ให้สอดกระสวยด้ายพุ่งผ่านสลับตะกอชุดที่ 1 ยกตะกอชุดที่ 2 แล้วสอดกระสวยด้ายพุ่งกลับทำสลับกันไปเรื่อย ๆ  

6.  การกระทบฟันหวี (ฟืม) เมื่อสอดกระสวยด้ายพุ่งกลับก็จะกระทบฟันหวี เพื่อให้ด้ายพุ่งแนบติดกัน ได้เนื้อผ้าที่แน่นหนา

7.  การเก็บหรือม้วนผ้า เมื่อทอผ้าได้พอประมาณแล้วก็จะม้วนเก็บในแกนม้วนผ้า โดยผ่อนแกนด้ายยืนให้คลายออกและปรับความตึงหย่อนใหม่ให้พอเหมาะ

 

 

Wisdom of  mohom fabric

    Mohom is the local fabric.It made from cotton and has dark blue.Hom tree give the beauty natural colour.Mohom is the local language in the northern that combine with the word Mo and Hom.Mo is mean that vessel which we use it to contain liquid. The word “ Hom “ is mean that a type of annual crop in indigo family .It is called Hom Tree.The word Mohom we can write in many pattern in Thailand.Every word has the same meaning.

         Source Mohom fabric is in Phrae.The background of Mohom fabric is related with the cheonicle of Thunghong  home which is the biggest produce’s source and the most famous in Phrae.Thunghong neighbor  has Puan lineage which has  immigrated  in to Thunghong home for a long time. They brought weaving and dying culture come in to.They used Hom’s leave in dying.Cotton has dark blue.There hasn’t the evidence from the record that  when they start made it.

The identity of Phrae’s Mohom clothes

            Mohom clothes is well known by people in the northern and popular using . Because cotton has enduring , light and easy to wear.When we wear for going to the field and when we bring to wash .It still clean.Everybody can use it.In the other it easy to take care and don’t expensive.We can wear it the many occasion.

 

Material and Compound

1. ash water 2.Hom wet 3. water from washing rice 2 liter 4. lime 300 gram 5. tamarind juice 200 mm. 6.jar or pot

 

how to prepare materials

1.The dyes from Homs.we remove the stems and leaves of the Homs to bound and soak them in a bucket. Until they’are rotted.When water become dark blue. we remove the lime water mixture until frothy mix and filter water is dark blue dye.

2.how to make dark blue water. Bring the ashes in to the tank and pour the water until full tank. Drill holes  for water to flow out then we get soda ash water filters. soda ash water  is used as a solvent blue from hom. we pour  soda ash water and dark blue water into big jars then pour lime water and mixture them.

3.how to make dark blue water hot. Bring pan up the fire. Enter the water. When boiling water. Pour dark blue water about 1/2 liter into pans and mixture. we get the complete dark blue water hot for make Mohon fabrics.

4.how to make tapioca Starch.we remove tapioca flour and mixed water then boil it. after we pour it into enamelware.

The process of making Mohom cloths

1. we tailor white cotton clothes (calico) to complete a piece of fabric then we bring it into bucket of clean water for rid excess flour then we dry cottons.

2. Bring the fabric dry-dampened cloth into the basket then bring a basket into big jars for dry  fabrics. we wear gloves and rub the fabrics for make color fabrics regularity and dry it. Repeat about 5 times until the color is dark blue clothes.

3. we boil fabrics by put it in big pan then we mixture water and stir to combine by  spatula about 15-20 minutes, then put a cloth to dry.

4. sprinkle around fabrics dry then through process pressing by  burnished Irons and constant temperature

The process of weaving.

1. pull cottons to axis thread rolls and put each thread in Takor.

2.bring yarn inserted into each comb tooth weaving. Sort each area fabrics.The yarn is held apart by a resolution of the cotton fabric.

3. pull all  thread end in spindle thread ,On the other side and improve tensioning and dropping to some extent. and spin yarn into bobbin thread .

4. prepare looms as in 1, 2 and 3 then start the process of weaving.

5. start the machine by pressing the woven split among tako.  1 series  yarn will be excluded and get the gap. Insert the bobbin thread through 1 Takor series then lift 2 Takor series.and insert the bobbin thread back.make it switch continuous

6. When insert the bobbin thread it impact comb tooth weaving for make yarn connectedly. we get  strong fabrics.

7. When Weaving is enough.we  roll it in spindle thread. perhaps improve tensioning and dropping to some extent